Binnen de discipline van verandermanagement worden de termen verandering, transitie en transformatie vaak door elkaar gebruikt. Op zich niet direct een probleem, maar het is goed om deze verschillen te duiden. In dit artikel gaan we in op de vraag hoe deze begrippen zich precies tot elkaar verhouden en waarom het belangrijk is om het onderscheid te maken.
De begrippen verandering, transitie en transformatie in verandermanagement
Organisaties die in beweging zijn, spreken over veranderingstrajecten zonder altijd te beseffen dat verandering slechts de eerste stap is. Transitie en transformatie beschrijven het proces dat nodig is om verandering daadwerkelijk te laten beklijven. Bijvoorbeeld in het onderwijs, waar externe en interne factoren voortdurend om aanpassingen vragen, is het belangrijk om deze begrippen correct te hanteren. Wanneer een onderwijsinstelling overstapt op digitaal onderwijs of een nieuwe onderwijsmethode implementeert, is dat niet alleen een technische verandering, maar vraagt het ook om een transitie van docenten en studenten en in sommige gevallen zelfs een transformatie van de onderwijsvisie.
Wat bedoelen we precies met verandering?
Verandering is de concrete gebeurtenis of ingreep die plaatsvindt binnen een organisatie. Het kan gaan om het invoeren van nieuwe technologie, het aanpassen van werkprocessen of het herstructureren van teams. Dit zijn vaak zichtbare en meetbare ingrepen die als doel hebben de organisatie te verbeteren. Maar een verandering op zichzelf is slechts een gebeurtenis, een aanpassing aan de buitenkant.
Wat gebeurt er tijdens een transitie?
Transitie is het psychologische en gedragsmatige proces dat medewerkers en andere betrokkenen doormaken als reactie op een verandering. Een transitie kost tijd. Mensen moeten wennen aan de nieuwe situatie, afscheid nemen van het oude en leren omgaan met de nieuwe manier van werken. In het onderwijs kan dit bijvoorbeeld betekenen dat docenten zich moeten bekwamen in digitale didactiek en studenten moeten wennen aan meer zelfstandig werken.
Wanneer spreken we van een transformatie?
Transformatie gaat een stap verder en betekent een fundamentele herziening van de manier waarop een organisatie werkt. Waar verandering en transitie nog binnen het bestaande systeem plaatsvinden, betekent transformatie dat de basisprincipes en de cultuur van een organisatie veranderen. In het onderwijs zou dit kunnen betekenen dat een onderwijsinstelling niet alleen overstapt op digitaal lesgeven, maar ook haar onderwijsmissie herziet en bijvoorbeeld volledig overstapt op gepersonaliseerd leren, waarbij studenten zelf hun leerroute bepalen.
De impact van AI op het onderwijs
Onderwijsinstellingen en opleidingsinstituten staan voor een fundamentele uitdaging met de opkomst van AI in het onderwijs. Studenten experimenteren volop met AI-tools zoals ChatGPT en andere generatieve AI-modellen om opdrachten sneller en efficiënter uit te voeren. Docenten daarentegen reageren terughoudender en worstelen met de vraag hoe ze AI moeten integreren in hun onderwijspraktijk. De discussie over hoe AI eerlijk en verantwoord gebruikt kan worden, is volop gaande.
Van eerste signalen naar diepgaande verandering
De eerste zichtbare verandering hebben we al kunnen zien en betreft het toenemende gebruik van AI door studenten. AI-gebaseerde tools worden gebruikt voor onderzoeksopdrachten, samenvattingen en zelfs het schrijven van papers. Dit dwingt onderwijsinstellingen om na te denken over nieuwe toetsvormen en manieren om bijvoorbeeld academische integriteit te waarborgen. Dit leidt tot een bredere transitie: docenten moeten wennen aan het idee dat studenten op nieuwe manieren leren en werken en dat de traditionele manier van toetsing misschien niet langer volstaat. Ook moeten studenten zelf leren waar de grens ligt tussen verantwoord gebruik en plagiaat.
AI als katalysator voor onderwijstransformatie
Langzaam verschuift de discussie naar een transformatie van het onderwijs. Instellingen beginnen AI niet langer te zien als een bedreiging, maar als een integraal onderdeel van het leerproces. Nieuwe onderwijsmodellen zullen ontstaan waarbij AI wordt ingezet als assistent in bijvoorbeeld gepersonaliseerd leren. Docenten worden getraind in het effectief begeleiden van studenten die AI gebruiken en nieuwe toetsvormen worden ontwikkeld, zoals mondelinge assessments en praktijkgerichte opdrachten die minder vatbaar zijn voor AI-manipulatie. Het onderwijs beweegt hiermee naar een fundamenteel andere manier van werken, waarin AI niet alleen geaccepteerd wordt, maar ook structureel wordt ingezet als hulpmiddel om onderwijs te verbeteren en toegankelijker te maken.
Kort en bondig, dit is het verschil:
Verandering = de gebeurtenis (bijv. nieuwe technologie, reorganisatie).
Transitie = het proces van aanpassing (psychologisch en gedragsmatig).
Transformatie = een fundamentele herziening van structuur, cultuur en strategie.
En wat betekent dit voor verandermanagement?
Of het nu gaat om een nieuwe tool, een digitale leeromgeving of een heel andere onderwijsvisie: succesvolle verandering vraagt om meer dan een goed idee. Het vraagt om een doordachte aanpak waarbij verandering, transitie en transformatie ieder hun eigen plek krijgen. Verandermanagement helpt om die stappen bewust te zetten, met aandacht voor mensen én processen. Zo zorg je ervoor dat een verandering niet alleen wordt doorgevoerd, maar ook écht landt in de organisatie.
Verandermanagement & Organisatiekunde
Wil jij leren hoe je een veranderproces start en verandering, transitie en transformatie effectief inzet? Welkom bij de module Verandermanagement & Organisatiekunde! De module maakt onderdeel uit van onze eenjarige post-hbo-opleidingen maar kan ook prima los worden gevolgd. Vraag een persoonlijk adviesgesprek aan en ontdek wat de mogelijkheden zijn.
-Gert Jan Schop, directeur en docent
