Leidinggeven zonder macht. Waarom informeel leiderschap het leiderschap van de toekomst is.
In tegenstelling tot de meeste medestudenten die studeren bij Bedrijfskunde Opleiding Utrecht (BKOU), heb ik geen managementfunctie en ben ik formeel dus ook geen leidinggevende. Ik werk in een zogenaamd zelf-organiserend team. Voor de start van de module Leiderschap & Teammanagement twijfelde ik of deze module ook voor mij bedoeld was. De twijfels bleken onterecht. Ik ben dan formeel gezien geen leidinggevende, ik herken mij wel in het profiel van een informeel leidinggevende. En na dit onderzoek durf ik ook wel te zeggen dat informeel leiderschap het leiderschap van de toekomst is.
Leiderschap. Wat is dat eigenlijk?
In Een safari door de wereld van leiderschap geeft Boonstra (2011) meerdere definities van leiderschap. In de klassieke definities van leiderschap gaat het over het “beïnvloeden van anderen om hen iets te laten doen wat ze uit zichzelf niet zouden doen” en “de mogelijkheid om sancties te gebruiken om daarmee de uitkomst van een interactieproces te beïnvloeden”.
In deze klassieke opvattingen liggen nog veel machtselementen verscholen zoals straffen, belonen, opdrachten geven en beheersen. Hiervoor vormt het Taylorisme – zoals door Wawoe beschreven in Het Corporate Brein (2021, p. 23) – uit het begin van de vorige eeuw de basis. Hierbij werd uitgegaan van wat later door McGregor (z.d.) de theorie-X werd genoemd namelijk dat de medewerker lui en ongemotiveerd is.
Het kan ook anders
In hetzelfde artikel komt Boonstra (2011) echter tot de conclusie dat, als alle definities van leiderschap samengenomen worden, “leiderschap een sociaal proces is waarin een individueel lid van een groep betekenis geeft aan gebeurtenissen en samen met anderen een toekomstvisie creëert, relaties onderhoudt en samenwerking organiseert om gezamenlijk een toekomst vorm te geven.”
In deze omschrijving van leiderschap ontbreekt het machtselement. Leiderschap is niet meer gebonden aan een formele rol of een formele positie waardoor het mogelijk wordt dat iedereen een leiderschapsrol op zich neemt.
Iedereen een leider
Een leider zonder formele rol of positie, dus ook zonder macht, wordt een informeel leider genoemd. Volgens Van Lonkhuyzen (2022, p. 20) voelt de informeel leider zich verantwoordelijk voor het gemeenschappelijk belang, toont de informeel leider vanuit intrinsieke motivatie initiatief en komt de informeel leider tot handelen waarin hij of zij anderen meeneemt. Het is de meest natuurlijke vorm van leiderschap omdat de informeel leider geen macht heeft om een beslissing af te dwingen en daardoor aangewezen is op zijn van nature aanwezig zijnde overtuigingskracht.
‘Leadership is a choice, not a rank’ (Sinek, 2014)
Toegevoegde waarde van de informele leider
Hoewel ze vaak onzichtbaar zijn, voegen informeel leiders veel waarde toe. De Amerikaanse onderzoeker Marcia Smart (2010) omschrijft zes verschillende functies van informeel leiderschap. Informele leiders motiveren hun team, ze beschikken vaak over behoorlijk wat professionele expertise waardoor ze de informatiestromen gemakkelijk coördineren en ze weten wat er speelt in het team, ook in de onderstroom. Ze hebben vaak een voorbeeldfunctie en zijn ambassadeurs voor de bedrijfsdoelen. Tot slot zijn ze een verbindende factor tussen de formele manager en het team.
Leiderschap in een VUCA-wereld
We leven in een VUCA-wereld wat zoveel betekent als een wereld die snel verandert, onzeker, complex en tegenstrijdig is. Hierdoor is de manier waarop mensen samenwerken in teams veranderd. Amy Edmondson (2012) deed onderzoek naar samenwerken in flexibele teams en kwam tot de conclusie dat teams die aan Teaming doen succesvol zijn. Teaming is dan de vaardigheid om, onder druk van voortdurende verandering en zelfs met mensen die je nog niet goed kent, snel, soepel en slagvaardig samen te werken en – al doende – een gemeenschappelijk doel zo goed mogelijk te realiseren.
Teaming vraagt ook wat van leiderschap. In een interview op betterday.nl (Davidson, 2022) vertelt Edmondson dat het voor Teaming nodig is dat het leiderschap kan variëren: fluïde leiderschap. Ook in andere leiderschapsstijlen (emergent, shared of distributed leiderschap) zien we dat het leiderschap niet bij één persoon belegd wordt. Leiderschap wordt meer verdeeld waardoor informele leiders een steeds belangrijkere rol krijgen.
Dit is overigens niet geheel nieuw. In het leger wordt al langer gewerkt met ‘mission command’. Hierbij wordt de intentie of het doel centraal gesteld en wordt de beslissing over hoe de uitvoering moet plaatsvinden, zo laag mogelijk belegd. Het uitgangspunt hierbij is dat iedereen over leiderschapskwaliteiten beschikt en het leiderschap dus kan variëren (Van Lonkhuyzen, 2022).
Lastige types
Maar het is niet alleen maar goud wat er blinkt. Het zijn vaak lastige types, die informele leiders; ze denken te weten hoe het moet en luisteren slecht, trekken werk naar zich toe en hebben moeite met loslaten en hulp accepteren (Groothengel, 2022). Daarom is het ook van belang dat de formele leider uit de hiërarchische cultuur stapt en de informele leider niet alleen erkent en waardeert maar ook ondersteuning en training aanbiedt zodat de informeel leiders niet in hun valkuilen stappen (Bartram et al., 2021). Belonen, dat is niet nodig, deze werknemers zijn intrinsiek gemotiveerd (Van Lonkhuyzen, 2022, p. 35).
‘We can only truly be in charge when we are willing to let others take charge’ (Sinek, 2023)
Volgens Marcia Smart (2010) kunnen informeel leiders het team ook hinderen of de organisatiedoelen frustreren. Ze kunnen hun informatievoorsprong misbruiken door selectief informatie te delen of hun invloed te gebruiken voor de verkeerde dingen. Oedzes (2018) stelt als er een zwakke informele hiërarchie is (dan heeft iedereen gelijke inspraak), er minder formele sturing nodig is, maar als er een sterke informele hiërarchie is, dat er dan wel van de formele leider verwacht wordt dat ervoor wordt gezorgd dat de minder invloedrijke teamleden aan bod komen zodat de informeel leider geen alleenheerser wordt in het team.
Zie en omarm de informeel leider!
Organisaties worden platter, managementlagen worden geschrapt, zelfsturing is aan de orde van de dag en er wordt meer in flexibele teams samengewerkt. Van de formele leiders die wel een managementpositie behouden en grotere teams aansturen, wordt iets anders gevraagd: vertrouwen geven, inspireren en een rolmodel zijn (Covey, 2022). Maar wie zorgt dan voor de operationele leiding? En wie voorziet de teamleden in hun behoefte aan aandacht? Daar ligt de ruimte voor informele leiders om op te staan. Blijf dus niet in de schaduw staan, informeel leider, maar stap in het licht! Laat zien dat je iets doet wat een enorme toegevoegde waarde heeft en zorg dat je ondersteund en begeleid wordt. Er is behoefte aan!
-Meta van der Zwan
Bronvermelding: bibliografie op aanvraag beschikbaar
Meer leren over Leiderschap en Teammanagement? De module is onderdeel van de opleiding Bedrijfskunde, de opleiding Bedrijfskunde in de Zorg, de opleiding Technische Bedrijfskunde en de opleiding Projectmanagement. Samen met de module Persoonlijk Leiderschap & Ondernemerschap en de module Verandermanagement & Organisatiekunde vormt Leiderschap & Teammanagement de Leergang Leiderschap in Verandering.
Bekijk de module of neem contact met ons op via contact@bkou.nl. We nemen zo snel mogelijk contact met je op om een adviesgesprek in te plannen. In dat gesprek kijken we of de opleiding bij je past en kun je al je vragen stellen. Je kunt ook rechtstreeks een adviesgesprek aanvragen.
